Cao Quốc Việt
Tóm
tắt
Xuất
phát từ những khó khăn mà sinh viên gặp phải khi trích dẫn và tham khảo tài liệu
trong quá trình viết phần cơ sở lý thuyết, bài viết này giới thiệu phần mềm
Mendeley và những tính năng đặc biệt hữu ích được các nhà nghiên cứu chuyên
nghiệp đánh giá cao trong việc lưu trữ, chia sẻ tài liệu, đọc, lưu chú, trích dẫn
và tham khảo tài liệu.
Đặt
vấn đề
Các sinh viên thường gặp nhiều khó khăn khi viết cơ sở lý thuyết khi thực
hiện các nghiên cứu khoa học. Những khó khăn điển hình gồm (1) chưa
hiểu cơ sở lý thuyết là gì; (2) những
thành phần cơ bản của một cơ sở lý thuyết và (3) làm sao để tham khảo và trích
dẫn tài liệu tham khảo khi viết cơ sở lý thuyết.
Có nhiều nguyên nhân giải thích cho
ba khó khăn nói trên. Nguyên nhân đầu tiên đến từ việc thiếu kỹ năng viết luận.
Kỹ năng này được hình thành từ các bậc học sớm hơn, tuy nhiên với kiểu học và
viết theo văn mẫu hiện nay thì kỹ năng viết luận của sinh viên là một vấn đề cần
được quan tâm và nên được đào tạo lại ngay từ năm thứ nhất. Nguyên nhân thứ hai
liên quan đến việc đọc, hiểu tài liệu tham khảo. Với sự đầu tư của UEH về cơ sở
dữ liệu như hiện nay thì sinh viên có một lượng lớn dữ liệu là các bài
nghiên cứu để tham khảo từ các nguồn đáng tin cậy. Tuy nhiên, việc đọc, hiểu
các bài báo nghiên cứu rất khó khăn vì quá trình này liên quan đến kỹ năng đọc
hiểu tiếng Anh của sinh viên. Đây là vấn đề lớn không thể giải quyết tức thời
mà cần có một kế hoạch đào tạo cho các bạn đam mê nghiên cứu một cách bài bản.
Nguyên nhân thứ ba nổi trội nhất là chưa hiểu, chưa biết tham khảo và trích dẫn
tài liệu tham khảo theo đúng chuẩn qui định. Từ đó, sinh viên không đánh giá được
tầm quan trọng của tài liệu trích dẫn. Hậu quả là không tham khảo tài
liệu khi viết, có tham khảo nhưng không trích dẫn hoặc trích dẫn nhưng không
tham khảo. Cả ba hậu quả vừa nêu đều dẫn đến lỗi đạo văn, một lỗi cực kỳ nghiêm
trọng mà đa số các sinh viên thường vướng mắc.
Bài viết này chia sẻ một số
kinh nghiệm khi viết cơ sở lý thuyết nhờ phần mềm chuyên dụng miễn phí được nhiều
học giả sử dụng hiện nay. Mục đích cuối cùng của tác giả là mong muốn các bạn hiểu hơn về vai trò của trích dẫn và tham khảo tài liệu, cách thức trích dẫn,
tham khảo tài liệu từ đó viết các bài báo nghiên cứu đỡ tốn thời gian và hiệu
quả hơn.
Vai
trò của
đọc, hiểu, phân tích, đánh giá các nghiên cứu trước và trích dẫn tài
liệu tham khảo khi viết cơ sở lý thuyết
Các nghiên cứu khoa học cấp trường
đang thực hiện ở bậc đại học thường có xu hướng kiểm định một mô hình lý thuyết trong một
bối cảnh cụ thể thuộc một ngành, lĩnh vực hay nhóm sản phẩm ở Việt nam. Các bạn thường đọc một, hai bài báo có sẵn mô hình nghiên cứu, sau đó áp mô
hình này vào bối cảnh nghiên cứu và thực hiện nghiên cứu. Vì nhiều lý do khác
nhau, có nhóm sinh viên chỉ đọc và dịch phần cơ sở lý thuyết từ chính bài
nghiên cứu mà họ đang có. Kết quả là phần mà họ viết chính là phiên bản dịch của
bài báo mà họ tham khảo chứ không phải là công trình tổng kết một cách cẩn thận và đầu tư nghiêm túc.
Đây là hướng tiếp cận sai, vi phạm
đạo đức nghiên cứu và cần phải được loại trừ triệt để. Các bạn đam mê
nghiên cứu khoa học cần hiểu rằng kiểm định một mô hình trong một bối cảnh
khác, đặc thù nào đó cũng đóng góp rất lớn cho khoa học. Những công trình này
được đánh giá cao và hoàn toàn có thể công bố được trên các tạp chí trong nước
và quốc tế nếu như phương pháp nghiên cứu, cách thức lấy mẫu, đối tượng nghiên
cứu được xác định rõ ràng, đáng tin cậy và đặc biệt tác giả phải chứng minh được
mô hình nghiên cứu của họ xứng đáng được kiểm định ở bối cảnh mà họ đang xem
xét (Evanschitzky &cộng sự. 2007), (Evanschitzky & Armstrong 2013)
Mô hình nghiên cứu xứng đáng được
kiểm định khi tác giả minh chứng được những tranh luận về kết quả nghiên cứu, những
tranh luận về các khái niệm nghiên cứu trong mô hình đề xuất, phương pháp và những
tranh luận về lý thuyết nền đươc sử dụng để suy diễn mô hình (qui trình suy diễn
trong nghiên cứu định lượng).
Quá trình trên được thực hiện tốt
khi và chỉ khi các tác giả nhận ra được vai trò của đọc, hiểu, phân tích, đánh
giá các nghiên cứu trước. Muốn vậy, nhà nghiên cứu phải tìm được các tài liệu
(bao gồm các bài báo khoa học) liên quan đến chủ đề nghiên cứu, hiểu được các
khái niệm, mối quan hệ giữa các khái niệm, phát hiện ra được các khe hỏng
nghiên cứu chính là những tranh luận về kết quả mà kết quả thiếu nhất quán này
xuất phát từ những nguyên nhân nào đó ví dụ như bối cảnh nghiên cứu khác nhau về
văn hóa, chính trị, kinh tế; nội hàm khái niệm khác nhau và suy diễn các lý
thuyết nền liên quan khác nhau. Mendeley Desktop là công cụ hữu ích hỗ trợ nhà
nghiên cứu thực hiện tốt quá trình trên.
Phần
mềm Mendeley Desktop[1]
Mendeley Desktop là một phần mềm quản
lý tài liệu và quản lý trích dẫn tài liệu. Phần mềm này giúp nhà nghiên cứu lưu
trữ, chia sẻ tài liệu; đọc, lưu chú và đặc biệt giúp nhà nghiên cứu trích dẫn
tài liệu theo các chuẩn khác nhau đáp ứng hầu hết các yêu cầu của các tạp chí
uy tín hiện nay.
Lưu
trữ, chia sẻ tài liệu
Mendeley cho người sử dụng 2Gb miễn
phí trên đám mây của nó. Đây là một dung lượng không lớn nhưng đủ cho các bạn
sinh viên sử dụng một cách hợp lý. Những nhà nghiên cứu chuyên nghiệp có thể bỏ
thêm ngân sách để mua dung lượng lưu trữ đám mây lớn hơn. Lưu trữ đám mây giúp
nhà nghiên cứu[2]
sử dụng nguồn tài liệu của mình bất kỳ nơi đâu có Internet và một chiếc máy
tính cá nhân được kết nối mạng.
Khi nhà nghiên cứu dùng Mendeley để
đọc tài liệu đã lưu trong thư mục, Mendeley sẽ tạo bản sao ở thư mục Mendeley
Desktop. Họ có thể thay đổi vị trí lưu trữ tới các nơi lưu trữ khác.
Ngay trên giao diện của Mendeley,
nhà nghiên cứu có thể tổ chức các thư mục khác nhau. Mỗi thư mục bao gồm nhiều
thư mục con chứa các tài liệu có các chủ đề liên quan. Điều này hết sức quan trọng
và hữu ích vì một nhà nghiên cứu hay nhóm nghiên cứu có thể thực hiện nhiều chủ
đề trong cùng một thời gian. Tính năng này của Mendeley giúp họ tổ chức tài liệu
một cách khoa học hơn.
Khi lưu trữ tài liệu, các tài liệu
liên quan sẽ được Mendeley tự động cập nhật tên tác giả, năm bài báo công bố,
tên tạp chí công bố, mã số DOI của bài báo[3].
Nhà nghiên cứu có thể lưu lại tên tài liệu theo cập nhật của Mendeley để công
việc nhận dạng và tìm kiếm các bài báo đã lưu được thuận tiện hơn. Cần chú ý là
cập nhật của Mendeley hầu như đúng, nhưng vẫn có thể có một số trường hợp sai
do mã số DOI của bài báo nhập không đúng; vì vậy, nhà nghiên cứu cần kiểm tra
mã số DOI trên mỗi bài báo và DOI trên Mendeley để đảm bảo chắc chắn bài báo được
cập nhật thông tin chính xác. Theo mặc định, Mendeley cập nhật trên mười loại
tài liệu khác nhau nhưng các loại thông dụng nhất mà Mendeley đang có là sách,
bài báo khoa học, bài báo cáo hội thảo, bài báo đang phản biện và luận văn các
loại.
Mendeley cho phép người sử dụng
chia sẻ tài liệu đang đọc thông qua nhóm làm việc qua mạng. Khi làm nghiên cứu
khoa học, các tác giả thường làm việc theo nhóm; từng cá nhân trong nhóm có thể
đến từ nhiều quốc gia khác nhau và tính năng chia sẻ tài liệu thông qua đám mây
giúp cho nhóm làm việc hiệu quả dù họ ở bất kỳ nơi đâu.
Đọc
và lưu chú
Một tính năng vượt trội của
Mendeley là khả năng đọc file pdf của nó. Hiện nay, tất cả các bài báo xuất bản
đều được định dạng pdf nên việc đọc được file pdf là một trong những tính năng
cực kỳ quan trọng. Ngoài ra, Mendeley còn giúp nhà nghiên cứu lưu chú, chú giải
những cụm từ, những đoạn văn quan trọng mà họ thấy cần để đưa vào phần cơ sở lý
thuyết của mình. Ưu điểm của Mendeley so với các phần mềm đọc pdf là Mendeley
lưu lại tất cả các chú giải trong một thư mục và đánh dấu ngày, giờ, định vị được
số trang của đoạn chú giải trên bài báo mà nhà nghiên cứu đọc.
Trích
dẫn
Đây là tính năng quan trọng nhất mà
Mendeley cung cấp cho nhà nghiên cứu. Khi nhà nghiên cứu cần trích dẫn trực tiếp,
gián tiếp một định nghĩa, viết lại một đoạn văn hay trình bày một hoặc nhiều kết
quả từ các nghiên cứu trước, họ cần phải trích dẫn định nghĩa đó của tác giả
nào, kết quả được công bố từ đâu, ai đã thực hiện và trích dẫn này sẽ dẫn tới
tài liệu được tham khảo. Ví dụ, tác giả bài tham luận này viết một đoạn văn như
sau:
Vận dụng thuyết qui kết của
Weiner để giải thích cho các mối quan hệ liên quan đến hành vi tiêu dùng/tẩy
chay có các tác giả như (Leong
&cộng sự 2008) và (Mrad
&cộng sự 2014). Leong &cộng sự (2008) cho rằng khái niệm
“sự ác cảm” có thể là một khái niệm nghiên cứu chỉ gồm hai hướng: “ác cảm theo
tình huống” và “ác cảm ổn định” từ đó các tác giả dựa trên thuyết qui kết để lý
giải các mối quan hệ trong mô hình mà nhóm đề xuất ví dụ như “đánh giá mang tính nhận thức về sản phẩm”,
“đánh giá mang tính cảm xúc về sản phẩm” và “sự sẵn lòng tiêu dùng”
Cùng mượn thuyết qui kết để suy diễn các mối
quan hệ trong mô hình nhưng Mrad &cộng sự. (2014) tiếp
cận dưới một nhận thức luận khác so với nhóm Leong. Khi
người tiêu dùng ở một quốc gia đánh giá một quốc gia gây ra tổn hại cho họ, người
tiêu dùng sẽ thể hiện cảm xúc bực tức
bằng cách phản ứng ngược, trong trường hợp này họ sẽ từ chối không mua hàng hóa
từ quốc gia này nữa vì họ cho rằng hành động của họ đang giúp ích cho đất nước.
Ngoài ra, khi người tiêu dùng cảm nhận một biến cố có thể được kiểm soát bởi một
tổ chức (một công ty/một quốc gia), sự tức giận của họ sẽ gia tăng và lúc này sự
tức giận đóng vai trò trung gian trong mối quan hệ giữa sự ác cảm của họ và
hành vi tiêu dùng (Mrad &cộng sự 2014)
Đoạn văn trên đã sử dụng hai trích dẫn trực tiếp có viết lại (paraphasing) theo ý của tác giả theo chuẩn Harvard. Mendeley giúp cho công việc trên nhanh gọn, chính xác, tiết kiệm thời gian vì tất cả công việc thủ công trước đây đều đã được tích hợp trong phần mềm. Ngoài ra, Mendeley còn có khả năng thay đổi chuẩn trích dẫn linh hoạt chỉ từ một cú click chuột. Nhà nghiên cứu có thể thay đổi từ chuẩn Harvard sang chuẩn APA, Science hay Vancouver[4] và ngược lại. Hiện nay, mỗi một tạp chí và nhà xuất bản qui định chuẩn trích dẫn khác nhau, mỗi chuẩn đều có những điểm chung và điểm riêng và đôi khi những điểm khác biệt rất chi tiết đến từng dấu chấm, dấu ngoặc đơn… Do đó, Mendeley cung cấp bộ nguồn đa dạng các chuẩn khác nhau đã giúp ích rất nhiều cho nhà nghiên cứu trong việc viết và công bố công trình nghiên cứu của họ.
Một
số tính năng quan trọng khác
Mendeley có tính năng tìm kiếm các
tài liệu liên quan trên mạng Internet đến bài báo mà nhà nghiên cứu đang quan
tâm. Tính năng này hữu ích vì nó báo hiệu cho nhà nghiên cứu biết có những
nghiên cứu nào liên quan đến chủ đề mà họ đang thực hiện.
Ngoài ra, phần mềm này cũng có chức
năng tìm kiếm theo từ khóa bên trong nội dung của tài liệu. Tính năng này giúp nhà
nghiên cứu tổng rà soát và đánh giá các từ khóa mà họ đang quan tâm đang nằm ở
tài liệu nào và tần suất xuất hiện của mỗi từ khóa trong mỗi bài báo nhiều hay
ít từ đó đưa ra chiến lược chọn lọc để đọc một cách phù hợp.
Kết
luận
Đọc, hiểu, phân tích, đánh giá được
các công trình nghiên cứu đi trước và từ đó viết lại được phần cơ sở lý thuyết
ngắn gọn, xúc tích, hấp dẫn người đọc không phải là công việc dễ dàng đối với
sinh viên đang tập làm nghiên cứu và kể cả người nghiên cứu có nhiều kinh nghiệm.
Mendeley là một phần mềm, một công cụ hỗ trợ cho người nghiên cứu tận dụng công
nghệ để quản lý hoạt động lưu trữ, chia sẻ, đọc, hiểu, trích dẫn và tham khảo
tài liệu có hiệu quả hơn và chính xác hơn. Bài luận này kỳ vọng mang đến
cho độc giả điều đó. Tuy nhiên, cần chú ý rằng phần mềm luôn là một công cụ. Nó
không thể thay thế tư duy của người làm nghiên cứu, nó chỉ giúp cho họ có thêm
sự hỗ trợ từ đó công việc của người nghiên cứu sẽ ít khó khăn hơn.
Tài
liệu tham khảo
Evanschitzky, H. et al., 2007.
Replication research’s disturbing trend. Journal of Business Research,
60(4), pp.411–415. Available at:
http://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0148296306002347 [Accessed
December 16, 2014].
Evanschitzky, H. & Armstrong,
J., 2013. Research with In-built replications: Comment and further suggestions
for replication research. Journal of Business Research, 66(9),
pp.1406–1408. Available at:
http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0148296312001403 [Accessed
December 16, 2014].
Leong, S.M. et al., 2008.
Understanding consumer animosity in an international crisis: nature,
antecedents, and consequences. Journal of International Business Studies,
39(6), pp.996–1009. Available at:
http://www.palgrave-journals.com/doifinder/10.1057/palgrave.jibs.8400392
[Accessed May 25, 2014].
Mrad, S. Ben, Mangleburg, T.F.
& Mullen, M.R., 2014. Do Consumers Forgive ? A Study of Animosity in the
MENA Region. Journal of International Consumer Marketing, 26,
pp.153–166. Available at: http://dx.doi.org/10.1080/08961530.2014.878206.
www.mendeley.com
[2] Thuật ngữ “nhà nghiên cứu” được
hiểu là bất kỳ ai tham gia và thực hiện việc nghiên cứu trong đó có cả sinh
viên
[3] Ngoài ra còn có sách, bài tham
luận hội nghị, luận án…
[4] Chuẩn trích dẫn và tham khảo
theo số
Em cám ơn thầy, bài viết rất hữu ích ạ. ^^
Trả lờiXóa